ارزش کل دارایی‌های تحت مدیریت صندوق‌های ثروت ملی (SWF) جهان رقمی در حدود 3/5 تریلیون دلار است که 30% آن را دارایی‌های صندوق‌های ثروت ملی عضو شورای همکاری خلیج فارس (GCC) تشکیل می‌دهند.

بر اساس مطالعات انجام شده توسط بخش مدیریت دارایی خاورمیانه موسسه اینوسکو[1]، صندوق‌های ثروت ملی کشورهای GCC نقش مهمی در صنعت مدیریت دارایی ایفا می‌کنند و 88 درصد منابع قابل سرمایه‌‎گذار این منطقه را در اختیار دارند.

4 صندوق از کشورهای عضو GCC شامل [2]SAMA عربستان سعودی، [3]ADIA امارت متحده عربی، KIA[4] کویت و [5]QIA قطر در ردیف بالاترین صندوق‌های جهان از لحاظ میزان دارایی قرار دارند.

صندوق‌های ثروت ملی کشورهای GCC

صندوق‎‌های ثروت ملی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به اصلی‌ترین نهادهای تحت حمایت دولت برای نقل و انتقال مالی به منظور مدیریت ثروت‌های ملی تبدیل شده‌اند که در حال حاضر تمرکز آنها ‌وی سرمایه‌گذاری‌هایی است که پتانسیل بازگشت بیشتری دارند.

با وجود آنکه استراتژی سرمایه‌گذاری (بر مبنای تمرکز جغرافیایی و بخشی) در حال تغییر است، متنوع‌سازی همچنان پارامتری کلیدی برای کشورهای منطقه که به دنبال کاهش وابستگی خود به قیمت‌های نفت و گاز است، محسوب می‌شود.

صندوق‌های ثروت ملی حوزه خلیج فارس به صورت سنتی بر روی صنایع متنوع همراه با ریسک سرمایه‌گذاری کمتر و با بازده مورد انتظار بالاتر سرمایه‌گذاری می‌کنند.

تمامی کشورها متنوع‌سازی اقتصاد و کاهش وابستگی خود به نفت و گاز را در برنامه خود قرار داده‌اند ولی همان‌طور که مشاهده می‌شود، تفاوت بسیار زیادی بین کشورهای بحرین یا امارات متحده عربی که درصد وابستگی کمتر و کویت و قطر که درصد وابستگی بیشتری دارند، مشاهده می‌شود.

با این حال، صندوق ثروت ملی کشور عربستان (SAMA)، از این امر مستثنی بوده و به عنوان یک صندوق محتاط شناخته شده و تمایلی ندارد در سایر بخش‌ها غیر از اوراق کوتاه‌مدت دولت‌های غربی که 80 درصد سبد و اوراق قرضه خزانه آمریکا را در اختیار دارند، سرمایه‌گذاری کند. به دلیل این رفتار محتاطانه، صندوق SAMA عربستان نتوانسته است در دهه گذشته به میزان سایر صندوق‌های عضو GCC بازده سرمایه‌گذاری داشته باشد و به دلیل بحران‌های مالی اخیر صندوق‌های حوزه خلیج فارس، به اندازه آنها هم زیان نکرده است.

از طرف دیگر، سبد سرمایه‌گذاری صندوق سرمایه‌گذار قطر (QIA) بسیار متنوع‌تر بوده و شامل سهام موسسات مالی درجه بالا و شرکت‌های بین‌المللی در بخش‌های مختلف از املاک و مستغلات تا جواهرات است. دو کشور قطر و امارت بخشی از دارایی‌های خود را برای افزایش روابط دیپلماسی و رسانه نیز استفاده می‌کنند.

صندوق‌های ثروت ملی کشورهای GCC به طور سنتی در بخش زیربنایی، املاک و مستغلات سرمایه‌گذاری می‌کنند. به دلیل جهت‌دهی بیشتر سهم ثروت ملی به بازارهای محلی توسط دولت‌های کشورهای خلیج فارس، نسبت سرمایه‌گذاری در بخش زیربنایی به املاک و مستغلات که مرتبط با دارایی‌های تحت مدیریت صندوق‌های ثروت ملی کشورهای GCC است، افزایش یافته است که این جهش آشکار، در افزایش هزینه‌های دستمزد داخلی و پروژه‌های زیربنایی داخلی نشان داده شده است. ولی همانطور که در شکل 3 نمایش داده شده است، این نسبت برای صندوق‌های کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی در بازه سال 2012-2011 کاهش یافته است.

با توجه به گزارش اخیر "سرمایه‌گذاری کشورهای عضو شواری همکاری خلیج فارس"[6]، ارزش بازار ساخت و ساز کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس برای پروژه‌هایی که در حال انجام است، در رقم 6/2 تریلیون دلار آمریکا ثابت مانده است که عربستان سعودی با 36 درصد سهم بزرگترین مشارکت را در بازار ساخت و ساز با رقم 933 میلیارد دلار داشته است و کشور امارات با 5/31 درصد و مبلغ 818 میلیارد دلار در رتبه دوم قرار دارد.

کشورهای عضو GCC که به عنوان کشورهای سرمایه‌گذار در خارج از کشور، شناخته شده‌اند، میزان سرمایه‌گذاری وسیعی در خارج از کشور انجام نداده‌اند. مطابق با شکل 4 که میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی برای کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس را نمایش می‌دهد، بیشترین میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، متعلق به کشور کویت، به عنوان یک سرمایه‌گذار بزرگ، بالغ بر 97/44 میلیارد دلار آمریکا بوده است که در رده کشور برزیل است. این در حالی است کشور انگلستان که تقریباً وسعتی به اندازه کشور کویت دارد، جزء یکی از بزرگترین کشورهای سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود که در طی بازه مشابه، مبلغ 438 میلیارد دلار آمریکا سرمایه‌گذاری خارجی داشته است. همچنین کشوری مانند عربستان سعودی، به عنوان یک اقتصاد بزرگتر نسبت به کویت، میزان سرمایه‌گذاری خارجی آن نسبت به کشور استرالیا، با توجه به برابری جمعیت، بسیار کمتر بوده است. استرالیا در 5 سال گذشته میزان 105 میلیارد دلار آمریکا به صورت مستقیم سرمایه‌گذاری خارجی داشته است در حالی که این میزان برای عربستان فقط 27/17 میلیارد دلار بوده است.

صندوق‌های GCC در مقایسه با صندوق کشور نروژ

مطابق با نظر موسسه صندوق‌های ثروت ملی، صندوق جهانی بازنشستگی نروژ[7] (GPFG) بزرگترین صندوق ثروت ملی در جهان است که پیش‌بینی می‌شود تا سال 2020 میزان ثروت آن به 1 تریلیون دلار برسد (که به توجه به نرخ رشد صندوق نروژ و میزان سود چند سال گذشته، این رقم زودتر حاصل خواهد شد). چنین ثروت عظیمی حاصل درآمد تولیدشده از دارایی‌‎های نفت و گاز ملی در دریای شمال است. سیاست‌های تخصیص سرمایه این صندوق تقریباً مشابه صندوق ADIA امارات است با این وجود که میزان بازده اسمی آن، در مقایسه با صندوق GFPG که 4 درصد است، 6/7 درصد می‌باشد.

تیم مدیریت ارشد صندوق GPFG بر اساس سلیقه‌های فردی حزب حاکم در این کشور انتخاب نشده‌اند. دستورالعمل‌های اخلاقی مشخص و سایر قوانین و مقررات سرمایه‌گذاری عامل محدودکننده‌ای بر نفوذ اعضای تیم مدیریت در استراتژی کلی صندوق GPFG است ولی شرایط در صندوق‌های کشورهای عضو GCC متفاوت است. در این کشورها بواسطه تغییر تیم مدیریت، تغییرات شگرفی در استراتژی صندوق‌ها رخ می‌دهد. مهمترین تفاوت دیگر بین صندوق GPFG و صندوق‌های عضو شورای همکاری خلیج فارس، درجه شفافیت است که از طریق افشای عمومی اطلاعات بدست می‌آید.

زمانی که موضوع حقوق مالکیت به میان می‌آید، یک اختلاف بسیار زیاد بین صندوق GPFG و صندوق‌های GCC وجود دارد. اکثر صندوق‌های GCC از مشارکت و ورود به فعالیت‌های عملیاتی شرکت‌هایی که در آنها سرمایه‌گذاری می‌کنند، اجتناب می‌کنند در صورتی که کشور نروژ در این امر پررنگ‌تر ظاهر شده است. در این بین، فقط موسسه میادله امارات[8] مستثنی است که اکثر مدیران آن دارای کرسی در هیات مدیره شرکت‌های مختلف و به طور فعال در فرآیند تصمیم‌گیری دخیل هستند.

مسیر آینده

مطالعات اخیر نشان دلالت بر این امر دارد که بخش زیادی از سرمایه‌گذاری انجام شده توسط صندوق‌های ثروت ملی به کشور مرجع آن صندوق باز می‌گردد که به موجب آن، اقتصاد آنان تقویت می‌شود. در حالی که دولتمردان غربی به دنبال ترویج ریاضت اقتصادی و کاهش اساسی هزینه‌های عمومی هستند، کشورهای عضو شواری همکاری خلیج فارس همانند کشور نروژ، خواهان افزایش مخارج عمومی از طریق استراتژی‌های تازه به تصویب رسیده در مورد اشتغال، پروژه‌های زیرساختی، تمرکز روی بهداشت و درمان و معرفی تکنولوژی‌های جدید هستند.

با توجه به تغییرات ذکر شده در بالا نسبت به سرمایه‌گذاری داخلی، مطابق با گفته های راجش مِنون[9]، یکی از مشاوران شرکت [10]KMPG در دوحه قطر، هدفی که صندوق سرمایه‌گذار قطر[11] دنبال می‌کند، دسترسی به دارایی‌های ارزشمند با پتانسیل دراز مدت و سرمایه‌گذاری استراتژیک، همراه با سرمایه‌گذاری در اقتصادهای در حال ظهور در جنوب آمریکا و آفریقا با تمرکز بر اکتشاف و استخراج مواد معدنی است.

پیوست 1 : وسعت کشورهای عضو شواری همکاری خلیج فارس

عربستان سعودی یکی از بزرگترین کشورهای جهان و دارای رتبه 12 از نظر وسعت را دارا است. شکل زیر مقیاسی از کشورهای عضو GCC را در مقایسه با قاره اروپا نشان می‌دهد که عربستان سعودی وسعتی به اندازه کل اروپایی غربی (پرتقال، اسپانیا، فرانسه، انگلستان، آلمان و ایتالیا) دارد.

عمان وسعتی تقریبا برابر با لهستان دارد و امارات متحده عربی وسعتی برابر با اتریش را اشغال می‌کند. 3 کشور باقی مانده نیز مساحت بسیار کمی را اشغال می‌کنند.

منابع:

1. GCC Sovereign wealth funds manage over USD 1.7 trillion (http://www.bqdoha.com/2013/12/gcc-sovereign-wealth-funds-manage-usd-1-7-trillion)

2. GCC's economic diversification (http://www.bqdoha.com/2014/02/gccs-economic-diversification)

3. GCC sized up (http://www.bqdoha.com/2014/02/gcc-sized)

4. GCC’s investments abroad (http://www.bqdoha.com/2014/02/gccs-investments-abroad)

5. http://www.swfinstitute.org/

[1] - Invesco Middle East Asset Management

[2] - SAUDI ARABIAN MONETARY AGENCY - SAMA

[3] - Abu Dhabi Investment Authority - ADIA

[4] - Kuwait Investment Authority - KIA

[5] - The Qatar Investment Authority - QIA

[6] - Gulf Investment House (GIH)

[7] - Norwegian Government Pension Fund Global (GPFG).

[8] - UAE’s Mubadala

[9] - Rajesh Menon

[10] - شرکت KMPG یک شرکت بین المللی می باشد که در 155 کشورجهان دارای نمایندگی بوده که در رابطه با حسابرسی، مالیات و خدمات مشاوره ای و زمینه های مختلف صنعنی خدمات مشاوره ای انجام می دهد.

[11] - Qatar Investment Authority