مقاله

مجتبی قلی پور

از منظر متا-بازنگری، سرمایه‌گذاری فزاینده و رشد چشمگیر این صندوق‌ها طی سه سال اول تا ابتدای 2008 در سطح ملی و بین‌المللی نگرانی‌هایی را برای برخی موجودیت­های اقتصادی برتر جهانی آن زمان مانند آمریکا و کشورهای اروپایی پدید می‌آورد. زیرا از همان ابتدا صاحب‌نظران و محققین می‌دانستند که SWFها مکانیسم‌های حکمرانی قوی ندارند و گرایش‌های سیاسی در آن‌ها تعیین‌کننده است (پالترینییری و همکاران[1]، 2014). بنابراین جهش و شدت رفتار سرمایه‌گذاری SWFها و انگیزه­های سیاسی و غیراقتصادی پشت آن موجب شد تا G-20 به فکر کنترل جریان رشد این ماشین‌های سرمایه‌گذاری بیفتند. نهایتاً در سال 2008 و تنها 3 سال پس از ظهور SWFها، گروه G-20 ابتدا مجمع جهانی صندوق­های ثروت ملی (IFSWF) را تشکیل می‌دهند و این مجمع جهانی مسئولیت ارایه اصولی برای کنترل فعالیت SWFها را عهده­دار می‌شود. IFSWF نیز پس از تشکیل، فوراً نسخه اولیه اصول سانتیاگو را در 24 بند عمومی با نام GAPP ارایه می­دهد. اما مسئله دیگری نیز برای G-20 وجود داشت و آن مربوط به بررسی تاثیر رفتار SWFها بر حاکمیت و جریان سرمایه جهانی زمان مذکور بود. آنچه ترومن[2] (2007-2008) در تحقیقات خود از آن عنوان کرده است مربوط به ماموریت ایشان برای ارایه تکنیکی جهت نظارت و شناخت از حکمرانی صندوق های ثروت ملی و نظارت نامحسوس بر رفتار سرمایه ­گذاری این صندوق­ها در قالب دو طرح دانشگاهی است. درواقع در سال‌های 2007 و 2008 ترومن موظف به انجام تحقیقاتی می­شود که نتایج آن تحقیقات نشان داد SWFها و سرمایه‌گذاری‌های آن‌ها تهدیدی برای ایالت متحده آمریکا نیستند (ترومن، 2008). در ادامه نیز ایشان و برخی دیگر از محققین شناخته شده تلاش می­کنند تا از مجاری و ظرفیت قانونی IFSWF یک تابلوی امتیاز (Scoreboard) ارایه دهند تا برمبنای معیارهای خاص، رفتار سرمایه­ گذاری SWFها، انگیزه سیاسی پشت آنها و جهت راهبری آنها را مشخص نماید. ایشان ابتدا در سال 2008 تابلوی امتیاز را در حوزه حکمرانی ارایه می­دهد. سپس در سال 2013 با همکاری محقق دیگری به ­نام بگنال[3] در حوزه پایداری تابلوی امتیاز را توسعه و تا سال 2015 آن را به­روز و انتشار داده می­شود. نهایتاً در سال 2020 با نام GSR Scoreboard توسط Global SWF برای ارزیابی صندوق­ها از سه جنبه: حکمرانی (Governance)، پایداری (Sustainability) و تاب­آوری (Resilience) این فعالیت تکمیل می­شود و هم­اکنون یکی از مهم­ترین معیارهای بررسی عملکرد کلی صندوق­ها از جنبه‌­های مذکور است.

اما آنچه از مفاد بندهای تابلوی امتیاز GSR می­تواند مورد توجه قرار بگیرد، ارزش فی‌نفسه معیارهای آن و تاثیر تحقق این معیارها بر جایگاه صندوق توسعه ملی ایران در رتبه­بندی جهانی از منظر مربوط است. لذا صندوق توسعه ملی باید با تحلیل و تبیین ابعاد و مولفه­های هر کدام از معیارهای مربوط به خصوص در حوزه سرمایه­ گذاری و مفاهیم مدیریت ریسک خود، موقعیت فعلی خود را بهبود ببخشد. این بهبودی می­تواند تاثیر مثبت و قابل­توجه بر توسعه همکاری­های بین ­المللی صندوق با دیگر SWFهای جهانی (منحصراً در حوزه سرمایه­گذاری) داشته باشد. ضمن اینکه دستیابی به سطح مطلوب از تابلوی GSR به مفهوم دستیابی صندوق به ظرفیت نهادی خود در بهره­مندی از قراردهای همکاری بلندمدت جمهوری اسلامی ایران با دیگر کشورهاست. این در حالی است که آماده نبودن ظرفیت نهادی در حضور قراردهای راهبردی مذکور می­تواند یک تهدید جدی برای رشد استقلال اقتصادی کشور باشد.

1. تحولات SWFها و ظهور SWFهای اسلامی

در سال­های اخیر نسل‌های جدیدی از SWFها بانام‌های SPFsها یا همان صندوق‌های پتنت مستقل در کشورهایی مانند: کره جنوبی، فرانسه، چین، ژاپن و غیره (کلارک[4]، 2016) و ISWF یا صندوق‌های ثروت ملی اسلامی که بر اقتصاد کشورهای اسلامی تمرکز دارد، شکل‌گرفته­اند. SWFهای اسلامی که در کشورهای اسلامی ایجاد شده یا می­شوند، ایجاد آنها برمبنای 4 محور بوده است (باهو و همکاران، 2020):

1. اصول شریعت اصلی (اسلام)
2. چارچوب حکمرانی شرکتی اسلامی
3. چارچوب افشاء و شفافیت اسلامی
4. چارچوب پاسخگویی اجتماعی شرکتی اسلامی

صندوق­های ثروت ملی اسلامی با بهره ­گیری از اصول شریعت اسلامی و تبعیت از ظرفیت­های ارزشی اسلامی همان فعالیت­های تعریف­ شده برای یک SWF را دنبال و پیاده می­نماید. این موضوع برای جمهوری اسلامی ایران نیز می­تواند محل توجه و تبدیل باشد.

منابع

1. Bagnall, A. E., Truman, E. M. (2013). Progress on sovereign wealth fund transparency and accountability: An updated SWF scoreboard (PIIE policy brief 13–19). Peterson Institute of International Economy Retrieved from https://piie.com/publications/policy-briefs/progress-sovereign-wealth-fund transparency-andaccountability- updated/.
2. Bahoo, S., Alon, I., Paltrinieri, A. (2020). Sovereign wealth funds: Past, present and future. International Review of Financial Analysis, 67. https://doi.org/10.1016/j.irfa.2019.101418.
3. Clarke, W. (2016). Sovereign patent funds: Sovereign wealth funds 2.0? Global Policy, 577-583.
4. Paltrinieri, A., Pichler, F., Miani, S. (2014a). Does “political bias”s’ undermine the Korea Investment Corporation? In T. Lindblom, S. Sjögren, M. Willesson (Eds.). Financial systems, markets and institutional changes. London: Palgrave Macmillan.
5. Paltrinieri, A., Pichler, F., Miani, S. (2014b). Sovereign wealth funds: A case study of Korea Investment Corporation. Journal of Business and Economics, 5(9), 1443–1459.
6. Truman, E. M. (2007a). Sovereign wealth fund acquisitions and other foreign government investments in the United States: Assessing the economic and national security implications (PIIE testimonies). Peterson Institute for International Economics. Retrieved from https://piie.com/commentary/testimonies/sovereignwealth-fund-acquisitions-andother- foreign-government-investments/.
7. Truman, E. M. (2007b). Sovereign wealth funds: The need for greater transparency and accountability (PIIE policy brief no. 07-6). Peterson Institute for International Economics. https://piie.com/publications/policy-briefs/sovereignwealth-funds-need-greater-transparency-andaccountability/.

Truman, E. M. (2008). A blueprint for sovereign wealth best practices (PIIE policy brief no. 08-3). Peterson Institute for International Economics. Retrieved from https://piie.com/publications/policy-briefs/blueprintsovereign-wealth-fund-best-practices/